فهرست آثار ابن‌سینا
فهرست آثار ابن‌سینا مجموعه تألیفات ابن‌سینا (۳۷۰–۴۲۸ق)، دانشمند، فیلسوف و پزشک نامدار ایرانی است که اکثر طبق گزارش بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا، بیش از ۵۰۰ اثر در قالب کتاب، رساله و مقاله به ابن‌سینا نسبت داده شده است. بنیاد مذکور از بین آثار منسوب به ابن‌سینا ۱۸۵ اثر را با ذکر منبع تأیید کرده است. آثار ابن‌سینا به‌جز تعدادی انگشت‌شمار، به زبان عربی نوشته شده است.
از نظر برخی محققان، کثرت تعداد آثار ابن‌سینا در کنار اهمیت این آثار و شهرت علمی او، که موجب تولید آثاری به نام او از سوی دیگران شده، از جمله دلایلی است که نگارش فهرست آثار ابن‌سینا را با تکیه بر روش‌های جدید علمی در تحقیق متون اقتضا می‌کرده است. به همین دلیل، علاوه بر فهرست‌های قدیمی آثار ابن‌سینا که توسط جوزجانی، شاگرد او و ابن ابی‌اصیبعه تدارک دیده شده، در قرون اخیر، محققانی چون کارل بروکمان، عثمان ارگین، جورج شحاته قنواتی و یحیی مهدوی به ارائه فهرستی از آثار ابن‌سینا اهتمام کرده‌اند.
قنواتی در فهرست خود ۲۷۶ کتاب و رساله منسوب به ابن‌سینا را بر حسب موضوع فهرست کرده است.یحیی مهدوی در فهرست مصنفات ابن‌سینا ۱۳۱ کتاب و رساله را برشمرده و از ۱۱۱ کتاب و رساله به عنوان آثار مشکوک وی یاد کرده است که مجموع آنها ۲۴۲ تألیف و تصنیف می‌شود.
مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور، آثار ابن‌سینا را به‌صورت نرم‌افزار ارائه کرده است. در این مجموعه، متن کامل ۱۰۰ جلد کتاب در ۷۷ عنوان به زبان فارسی و عربی در موضوعاتی چون: الهیات، نبوت، معاد، حکمت مشاء، حکمت عملی، طبیعیات، علوم غریبه، منطق، ادبیات، طب، ریاضیات، فیزیک و سیاست در دسترس قرار گرفته است.
مجموعه آثار
بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا، ۱۸۵ اثر را از منابعی همچون سیره شیخ و عیون الانباء ابن ابی‌اصیبعه و فهرست قنواتی و فهرست مهدوی، از آثار ابن‌سینا برشمرده است که برخی از آنها عبارتند از:
اثر فارسی
- دانشنامه علائی، برجسته‌ترین اثر فارسی ابن‌سینا است که آن را به درخواست علاءالدوله کاکویه نوشت و به او تقدیم کرد.
فلسفه و منطق
- الشفا: مشهورترین اثر حسین ابن‌سینا است که در منطق، طبیعیات، الهیات و ریاضیات نوشته شده است.
- النجاه: مطالب آن مختصر و گزیده‌ای از مطالب شفا است.
- الاشارات و التنبیهات: گفته شده این کتاب آخرین نوشته ابن‌سینا است.
- منطق المشرقیین: درباره فلسفه شرقی‌ها و نقاط ضعف فلسفه یونانیان نوشته شده است.
- المبدأ و المعاد: در تبیین مسائل واجب الوجود، حالات نفس و روح قبل و بعد از مرگ نوشته شده است.
- الانصاف: کتاب الانصاف نوشته بزرگی بوده که به گفته ابن‌سینا، نزدیک به ۲۸ هزار مسئله را در برمی‌گرفته است که اکنون فقط بخش‌هایی از آن موجود است. الانصاف مجموعه‌ای مشتمل بر سه رساله (شرح کتاب حرف اللام، شرح کتاب اثولوجیا، التعلیقات علی حواشی کتاب النفس لارسطاطالیس) به زبان عربی که توسط ابن‌سینا در موضوع الهیات نگاشته شده است.
- عیون الحکمه: کتابی مختصر در منطقیات، طبیعیات الهیات.
- النُّکَت و الفوائد: مختصری از منطق، طبیعیات و الهیات را دربردارد و مطالب آن یادآور مطالب النجاه و الاشارات است.
- اجوبه الشیخ الرئیس الی ابی سعید ابی الخیر: که پرسش و پاسخ مشتمل است بر القیاس، تعلق النفس بالبدن، المعاوده فی امر النفس علم و حکمه الارشاد، سرالقدر، القضا الله.
- اختلاف الناس فی امر العقل و النفس: نام‌های دیگر آن: امر النفس و امر العقل، رساله الشیخ ابن علی الکیا الجلیل ابی جعفر محمد بن الحسین (الحسن) ابن المرزبان
- ارجوزه فی المنطق: با عنوان‌های الرجز المنطقی، القصیده المزدوجه، میزان النظر. شیخ در گرگانج این قصیده را برای ابوالحسن سهل بن محمد سهلی سروره است.
- الاشاره الی علم المنطق: با عنوان تعالیق المنطق نیز آمده است.
- اقسام الحکمه: نام‌های دیگرش اقسام العلوم العقلیه، تقاسیم الحکمه، اقسام العلوم الحکمیه.
- انواع القضایا: با عنوان القضایا فی المنطق هم آمده است.
- الاوسط الجرجانی فی المنطق: با عنوان‌های: الاوسط، مختصر المنطق
- ایضاح البراهین، مستنبطه من مسائل عویصه
- تقاسیم الحکمه اقسام الحکمه
- الجوهر و العرض
- الحکمه المشرقیه: با عنوان الفلسفه المشرقیه، بعض الحکمه المشرقیه
- منطق المشرقیین
- رساله فی اقسام العلوم العقلیه
الهیات
- الانسان: بعضی گفته‌اند که این کتاب در بیست مجلد بوده است و شاید همین کتاب «الانصاف» است که پس از این ذکر می‌شود و نام آن را تحریف کرده‌اند.
- الانصاف: با عنوان الانصاف و الاتصاف هم آمده است. طبق آنچه صاحبان فهارس و رجال تصریح کرده‌اند این کتاب همه کتب ارسطو را شامل می‌شده و دارای ۲۰ مجلد و مشتمل بر ۲۷ هزار مسئله بوده است.
- تحصیل السعاده و تعرف با الحجج العشره: عنوان‌های دیگرش فی السعاده، الحجج العشره فی جوهریه نفس الانسان، التحفه فی النفس و ما تصیر الیه، المعاد الاصغر
- البر و الاثم
- الجمل من الادله المحققه لبقاء النفس الناطقه: با عنوان بقاء النفس الناطقه، سبعه المقائیس المنطقیه، النفس الناطقه
- الحکمه العرشیه: با عنوان‌های العرشیه، حقائق علم التوحید، معرفه الله و صفاته و افعاله
- العروس: با عنوان‌های اثبات وجود الحق، اثبات العقول، سلسله الفلاسفه، الحیره العرش
- العشق: با عنوان اثبات سریان العشق فی الموجودات، آن را برای ابوعبدالله معصومی نوشته است.
- القضاء و القدر
- فصول الهیه فی اثبات الاول
- مسائل عن احوال الروح
- رساله فی النفس و بقائها و معادها
- رساله فی معرفه النَّفس الناطقه و احوالها
- رساله فی اقسام العلوم العقلیه
دینی
- اثبات النبوه: در الکتاب الذهبی مقاله‌ای در مورد نظریه ابن‌سینا نسبت به نبوت آمده است.
- الاضحویه فی المعاد
- الجمانه الالهیه فی التوحید: القصیده النونیه
- الخطبه التوحیدیه: با عنوان‌های التسبیحیه، التمجیدیه، الخطبه الغرا خطبه فی الالهیات، الخطبه الالهیه، الکلمه الالهیه، الخطب التوحیدیه
- الصلوه: با نام‌های اسرار الصلوه، ماهیه الصلوه
- المبدأ و المعاد
- الملائکه
- رساله فی معنی الزیاره
تفسیر
- تفسیر بعض سور القرآن: برخی از این تفسیرها عبارت است از: تفسیر سوره الاخلاص (التوحید الصمدیه)، تفسیر المعوذتین (سوره الفلق _ سوره الناس)، تفسیر سوره الاعلی، تفسیر آیه النور و …
پزشکی
- قانون
- الادویه القلبیه
- دفع المضار الکلیه عن الابدان الانسانیه
- قولنج
- سیاسه البدن وفضائل الشراب
- ارجوزه فی التشریح
- الفصد
- الاغذیه والادویه
- ارجوزه فی الطب
- التدارک لانواع الخطا الواقع فی التدبیر الطبی دفع المضار الکلیه عن الابدان الانسانیه
- تدبیر سیلان المنی
- حفظ الصحه
- دفع المضار الکلیه عن الابدان الانسانیه بتدارک انواع خطأ التدبیر: با عنوان‌های دیگر تدارک الخطأ الواقع فی التدبیر الطبی، رفع المضار الکلیه، التدارک لأنواع خطأ التدبیر
- مقادیر الشربات من الادویه المفرده و مضارها
- النبض: عنوان‌های دیگر آن: نبضیه، دانش رگ، مختصر فی النبض
- دستور طبی
ریاضیات
- زاویه: با عنوان‌های دیگر: مختصر فی ان الزوایه من المحیط و المماس لامحیط و لا کمیه لها، رساله الی ابن سهل المسیحی فی الزاویه.
- اقلیدس
- الارثماطیقی: عنوان دیگر آن مختصر کتاب الارثماطیقی من الشفاء
- المجسطی
- جامع البدایع
طبیعیات
- ابطال احکام النجوم
- الآثار العلویه: عنوان‌های دیگر این رساله، اسباب الآثار العلویه، الاجرام السماویه، الاجرام العلویه، جوهر الاجرام السماویه او العلویه
- الآله الرصدیه مقاله فی آله رصدیه
- ابطال علم النجوم: نام‌های دیگر آن الرد علی المنجمین، ابطال احکام النجوم.
- فضا
- النبات والحیوان
- خواص خط الاستواء
- اسباب الرعد و البرق
- علم هیئت
- هیئه الارض من السماء و کونها فی الوسط.
شیمی
- امر مستورالصنعه: عنوان‌های دیگرش الاکسیر، الکیمیا، رساله الی السهلی فی امر مستور الی الکیمیا
- الکیمیا اصیر مستور الصنعه
علوم غریبه
ابن‌سینا از جمله فلاسفه‌ای ست که به علوم غریبه پرداخته‌اند.
- او رساله‌ای درباره حروف مقطعه در قرآن دارد و برای هر یک از حروف معنایی قابل است.
- همچنین او رساله‌ای به فارسی به نام کنوزالمعزمین نگاشته‌است که شامل شرح نیرنجات، طلسمات، رُقیه و تسخیر کواکب می‌باشد.
موسیقی
ابن‌سینا نظریه‌پردازی دارای دیدگاه‌های موسیقایی است.
- شفا که نام بخش موسیقی آن جوامع علم الموسیقی می‌باشد
- المدخل الی صناعه الموسیقی
- لواحق
- نجات
- اقسام العلوم
حکومت و سیاست
- تدبیر منزل العسکر: عنوان‌های دیگرش: تدبیر الجند و العساکر و ارزاقهم و خراج الجند و الممالک منزل العسکر ومنزل العسکر
- السیاسه
لغت، ادبیات و شعر
- الملح فی النحو
- اشعار و قصائد مختلف
- لسان العرب: بطوریکه اکثر منابع شرح حال شیخ نقل نموده‌اند میان شیخ و ابومنصور جبان در مجلس علاءالدوله پیرامون مسائل لفظی و لغوی کار به مشاجره کشیده شد، سپس شیخ به تألیف این کتاب اقدام نمود.
سایر آثار
- الاخلاق
- تعبیر الرویا: با نام‌های: تأویل الرویا، فی الرویا، المنامیه
- رساله النیروزیه
منابع
- «آثار و کتب شیخ‌رئیس بوعلی‌سینا»، سایت بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا، تاریخ درج: بدون تاریخ، تاریخ بازدید: ۱۷ فروردین ۱۴۰۲ش.
- رازی، شهمردان بن ابی‌الخیر، نزهت‌نامه علائی، به‌کوشش فرهنگ جهانپور، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۶۲ش.
- قنواتی، جورج شحاته، مؤلفات ابن‌سینا، قاهره، دارالمعارف، ۱۹۵۰م،
- مهدوی، یحیی، فهرست نسخه‌های مصنفات ابن‌سینا، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۳۲ش.
