اِبْنِ اَزْرَق
ابراهیم بن عبدالرحمن بن ابی بکر الازرق یمنی (د ۸۷۷ق / ۱۴۷۲م)، پزشک و نویسنده. از جزئیات زندگی او آگاهی بسیاری در دست نیست، بجز اشاره‌هایی که در تنها کتابش از احوالِ خود به دست داده و از آنجا معلوم می‌شود که وی در یمن زاده شده و همانجا زیسته است (ابن ازرق، ۲۵، ۳۵). کتاب او در کلیات دانش پزشکی است و تسهیل المنافع فی الطّب و الحکمه نام دارد. وی این اثر را از تلفیق و اختصار دو کتاب شفاء الاجسام امام محمد بن ابی الغیث الکمرانی و الرحمه فی الطّب و الحکمۀ حکیم مقری مهدی صبری (در برخی منابع ضبری) فراهم آورده و از چند کتاب دیگر چون کتاب اللقط ابن‌جوزی و برءالسّاعۀ رازی و تذکره السّویدی نیز بهره برده و خود در مقدمۀ کتابش به این نکته‌ها تصریح کرده است (همو، ۲-۳؛ حاجی خلیفه ۱ / ۴۰۷؛ ازهریه، ۶ / ۱۰۵).
تسهیل المنافع در ۵ بخش است و به این ترتیب: ۱. فی اشیاء من علم الطبیعه و الأمر بالتّداوی؛ ۲. فی تفسیر الحبوب و طبائع الاغذیه و الادویه و منافعها؛ ۳. فیما یصلح للبدن فی حال الصّحّه … ؛ ۴. فی علاج العلل الخاصه … ؛ ۵. فی علاج الامراض العامه المنتقله فی البدن … (ابن ازرق، همانجا). این کتاب چند بار به چاپ رسیده و بیشتر چاپهای آن به صورت مجموعه و همراه با کتابهای دیگران است. از جمله در قاهره همراه با الطّبّ النّبوی ابوعبدالله محمد بن احمد ذهبی (د ۷۴۸ق / ۱۳۴۷م) به دفعات در ۱۳۰۴، ۱۳۰۶، ۱۳۰۷ و ۱۳۰۸ق چاپ شده، و اخیراً در ۱۴۰۴ق / ۱۹۸۴م در استانبول به چاپ افست رسیده است (ازهریه، ۶ / ۱۰۵-۱۰۶؛ سرکیس، ۱ / ۴۲۹)، اما ظاهراً تاکنون کسی به تصحیح آن همت نگمارده است و طبع منقّحی از این کتاب در دست نیست. با این وصف نسخه‌های خطی نسبتاً زیادی از آن درکتابخانه‌های جهان موجود است (دارالکتب، ۱ / ۱۵۸؛ سید، ۱ / ۱۵۸؛ احسان اوغلی، ۱۵؛ GAL, S, II / 170).
ابن ازرق بر اساس یادداشتی که کاتبِ یکی از نسخه‌های خطیِ تسهیل المنافع در صفحۀ پایانی نسخۀ خود نوشته، شب دوشنبه ۹ شعبان ۸۷۷ق درگذشته است (مرکزی، ۱۰ / ۱۵۶۳-۱۵۶۴)، اما به گفتۀ بغدادی (۱ / ۲۴) او تا ۸۹۰ق در قید حیات بوده است. با اینکه مأخذ سخن وی دانسته نیست، بیشتر محققان معاصر سخن او را پذیرفته‌اند.
مآخذ
ابن ازرق، ابراهیم بن عبدالرحمن، تسهیل المنافع، استانبول، ۱۴۰۴ق / ۱۹۸۴م؛ ازهریه، فهرست؛ بغدادی، اسماعیل بن محمد امین، هدیه العارفین، استانبول، ۱۹۵۱م؛ احسان اوغلی، اکمل‌الدین، فهرس مخطوطات الطب الاسلامی، استانبول، ۱۴۰۴ق / ۱۹۸۴م؛ حاجی خلیفه، کشف الظنون، استانبول، ۱۹۴۱م؛ دارالکتب المصریه، خطی؛ سید، خطی؛ سرکیس، چاپی؛ مرکزی، خطی؛ نیز: GAL, S.
منبع:مرکز دائره العمارف بزرگ اسلامی
